Z czeskiego archiwum X

 

Czechy w czasie II wojny światowej. Temat ciekawy, bliski nam nie tylko geograficznie, ale jednak nieznany. Wielokrotnie idealizowany – ale przecież i Czesi mają w swojej historii niechlubne karty, które woleliby wyrwać.

Czeski dziennikarz Miloš Doležal opowiada historie trzech mężczyzn współpracujących w czasie wojny z okupantem: krawca, który z donoszenia i polowania na partyzantów zrobił sposób na życie, żandarma stosującego brutalne przesułchania i wreszcie wyszkolonego przez aliantów cichociemnego, który w pewnym momencie zdecydował się zdradzić. Tworzy trzy bogato ilustrowane zdjęciami i dokumentami portrety swoich bohaterów, zarówno jako kolaborantów, jak i synów, mężów i ojców.

Przyznaję, że forma tej książki z początku mnie nieco drażniła. Doležal tworzy coś zupełnie odwrotnego, niż pokazuje tendencja wśród polskich reportażystów, którzy mając niewiele materiału, nadrabiają hipotezami i zabiegami literackimi. Autor z kolei, dysponując imponującym archiwum, ogranicza się do krótkich notatek. Czasem są to bogate opisy rodem z powieści, czasem suche notatki zbudowane z krótkich, urwanych zdań. Być może kluczem do tej pozycji jest, jak wskazuje cytowany na okładce czeski recenzent, nie traktować jej jak książki. To nie spójne, autonomiczne dzieło literackie ilustrowane zdjęciami i faksymilami (które zresztą stanowią ponad połowę jego objętości) – to prozatorsko-fotograficzne archiwum.

Eksperyment Doležala jest o tyle ciekawy, że przeplata bardzo przystępną reportażową formę z nawałem faktów i nazwisk. Sądzę że polskiemu czytelnikowi jest tu trudniej też z uwagi na brak szerszego kontekstu historycznego. Z pewnością inaczej odbierają tę książkę czescy czytelnicy, którym nazwiska takie jak Masaryk czy Beneš mówią dużo więcej niż „Czechy” i „wojna”, więc powtarzając po raz kolejny materiał z lekcji historii tylko by się nudzili. Z pewnością jednak jest to pozycja, która porusza tematy szerzej u nas nieznane. Jest to druga obok rewelacyjnej powieści Kateřiny Tučkovej „Wypędzenie Gerty Schnirch” książka, która przybliżyła mi tragiczną, ale wartą poznania historię bliskiego narodu.   

AW